Molao wa Tlhabollo ya Mabokgoni, 1998
Molao wa Tlhabollo ya Bokgoni wa 97 wa 1998 ke molao wo o dirilwego ka Afrika Borwa ka 1998.
Ponelopele
[lokiša | edit source]Boikantšo bjo bo phatlaladitšwe ke bolaodi ka 1998, bogareng bja maemo a godimo a tlhokego ya mešomo, maemo a nyamišago a dipeeletšo ka mmarakeng wa bašomi wa Afrika Borwa, go se swane mo go bonagalago ka kabo ya dipoelo, go se lekalekane ga kotsi bjalo ka phetho ya kgethologanyo le bodiidi. (Brendan le Down, 2000) ba bangwe. Ka Molao wo, molao wo o be o ikemišeditše go tliša dilo tše pedi tše di tlago pele tša bogareng, i.e., tša motheo tša go kgoboketša mabokgoni le go phatlalatša tšweletšo ka go botša go phadišana ka tšweletšo mo ekonoming ya lefase ka bophara, le mathata a go fetišetša go se lekalekane ga kgethologanyo le go tšweletša lefase le lefsa leo le akaretšago bohle le leo le rulagantšwego (Mpilo Mthethwa, 2014).
Diphetošo
[lokiša | edit source]PHETHAGATŠO & DIPHETHO - Mpshafatšo ya 2016
• O saennwe: MOLAO NO. 97 - 20 Diphalane 1998 [Letšatšikgwedi la go thoma ga k. 1: 2 Hlakola 1999].
• Molao wa Phetošo ya Tlhabollo ya Mabokgoni wa 31 wa 2003 [go thoma ka la 14 Ngwatobošego 2003].
• Molao wa Phetošo ya Tlhabollo ya Mabokgoni wa 37 wa 2008 [go thoma ka la 6 Moranang 2009].
• Phetošo ya Tlhabollo ya Mabokgoni E phatlaladitšwe ka la 3 Dibatsela 2012 - E thomile go šoma ka la 1 Moranang 2013
• ---BUSA (Business Unity South Africa) e fentše kahlolo ya Kgorotsheko ya Bašomi ka Labohlano la di 21 tša Phato 2015 e tsebagaditše melawana ye ka bobedi ga e šome‚ gomme ya e beela ka thoko go thoma ka la 31 Mopitlo 2016.
• ---Kgorotsheko e boletše gore Melawana ya 3(11) le 4(4) ya Melawana ya Dithušo ya 2012 ga e šome, gomme ya e beela ka thoko. Le ge go le bjalo, e ile ya emiša mafelelo a taelo yeo go fihla ka la 31 Mopitlo 2016.
• ---Tona ya DHET e dirile boipiletšo kgahlanong le se seo se sa phegelelwago, gomme ka la 15 Moranang 2016 se fedile ka la 1 Moranang 2016. (Go phumola phetošo ya peleng ya 2012)
Maikemišetšo a Molao wa Tlhabollo ya Mabokgoni
[lokiša | edit source]Go sepelelana le maikemišetšo a mmušo ka kakaretšo ao a hlagišitšwego ka mo godimo, maikemišetšo a Molao ke a a latelago (Karolo 2(1)):
• go hlabolla mabokgoni a bašomi ba Afrika Borwa - go kaonafatša boleng bja bophelo bja bašomi, ditebelelo tša bona tša mošomo le go sepelasepela ga bašomi; go kaonafatša tšweletšo mošomong le phadišano ya bengmešomo; go tšwetša pele go itšhoma; le go kaonafatša kabo ya ditirelo tša leago.
• go oketša maemo a peeletšo ka thutong le tlhahlo ka mmarakeng wa bašomi le go oketša poelo ya peeletšo yeo.
• go hlohleletša bengmešomo - go šomiša lefelo la mošomo bjalo ka tikologo ya go ithuta ye e šomago; go fa bašomi dibaka tša go hwetša mabokgoni a maswa; go fa dibaka tša gore bao ba sa tšwago go tsena mmarakeng wa bašomi ba hwetše maitemogelo a mošomo; go thwala batho bao ba hwetšago go le thata go thwala.
• go hlohleletša bašomi go tšea karolo mananeong a go ithuta.
• go kaonafatša ditebelelo tša mešomo ya batho bao peleng ba bego ba hloka mohola ka lebaka la kgethollo ye e sa lokago le go lokiša go hloka toka moo ka tlhahlo le thuto.
• go netefatša boleng bja go ithuta ka lefelong la mošomo le bakeng sa mošomo.
• go thuša bao ba nyakago mošomo go hwetša mošomo; bašomi bao ba folotšwego mošomong gore ba tsene gape mmarakeng wa bašomi; bengmešomo go hwetša bašomi bao ba nago le maswanedi.
• go aba le go laola ditirelo tša khiro.
Repabliki ya Afrika Borwa e hlaloša tlhabollo ya mabokgoni ka tsela ye e latelago:
Go fana ka tlhako ya setheo ya go hlama le go phethagatša maano a bosetšhaba, a lekala le a mafelo a mošomo go hlabolla le go kaonafatša mabokgoni a mašole a bašomi a Afrika Borwa; go kopanya maano ao ka gare ga Tlhako ya Bosetšhaba ya Mangwalo a Thuto yeo e hlalošitšwego ka go Molao wa Bolaodi bja Mangwalo a Thuto bja Afrika Borwa, 1995; go aba: dithuto tša go ithuta tšeo di išago mangwalong a thuto a mošomo ao a amogetšwego; go aba thušo ya ditšhelete ya tlhabollo ya mabokgoni ka mokgwa wa sekema sa thušo ya lekgetho le Sekhwama sa Bosetšhaba sa Mabokgoni; go aba le go laola ditirelo tša khiro; le go fana ka ditaba tšeo di amanago le tšona.
Mokgwa
[lokiša | edit source]Bakgathatema ba Bohlokwa le dikarolo tša bona
[lokiša | edit source]Go phethagatša dinepo tša yona tša phetogo, mmušo o hlotše sefala sa gore bakgathatema ka moka ba fa ditšhišinyo ka go phethagatšo ya Molao ka nepo ya go šireletša dikgahlego tša bona, mola ba phethagatša maikarabelo a bona ka go latelana go dikgaolo tša bona. Mmušo gape o hlotše dihlongwa tše bohlokwa tša go fapafapana bjalo ka dikoloi tša phethagatšo ya dinepo tša wona. Sa mafelelo, mmušo o file thušo ya ditšhelete ya mediro yeo e amanago le tlhabollo ya mabokgoni ka Molao wa Mekgetho ya Tlhabollo ya Mabokgoni wa 9 wa 1999. Bakgathatema ba bohlokwa phethagatšong ye e atlegilego ya Molao ke:
Mmušo:
Bašomi ba Rulagantšwego
[lokiša | edit source]Bašomi ba ba rulagantšwego ba tšea karolo maemong ka moka a mararo a phethagatšo. Boemong bja maano, mošomo wo o rulagantšwego o bopa karolo ya Bolaodi bja Bosetšhaba bja Mabokgoni bjo bo eletšago kgoro ya bašomi ka ga tlhamo ya pholisi le maano. Boemong bja lekala, bašomi bao ba rulagantšwego ba tšea karolo ka go Balaodi ba Tlhahlo ya Thuto ya Lekala (SETA) bao ba hlamago le go phethagatša maano a mabokgoni a itšego a lekala. Boemong bja khamphani, bašomi ba tšea karolo go hlameng ga maano a mabokgoni a lefelong la mošomo le dipego, tšeo di lebanego le dinyakwa tša tlhahlo ya bobedi ya khamphani le ya lekala. Bašomi ba rulagantšwego ba tiišetša kgolo le go thwala ga maloko a bona ka go tšea karolo dibopegong tše di fapanego.
Kgwebo e rulagantšwego
[lokiša | edit source]Kgwebo e bonagatša go tšea karolo ga bašomi bao ba rulagantšwego maemong ka moka a mararo a phethagatšo. Go tlaleletša, le ge go le bjalo, kgwebo ye e rulagantšwego e thekga ka ditšhelete go tsenywa tirišong ga maano a bokgoni ka tefo ya makgetho. Go ya ka Mohlankedimogolophethiši wa Lekala la Dithokgwa Morena Mkhwanazi, (Phupu 20, 2007) 50% ya makgetho e lefelwa dikhamphani ka moka tšeo di tšeago karolo ka go romelwa ga maano a mabokgoni a lefelong la mošomo le dipego tša phethagatšo. Go tlaleletša, go fihla go 20% ya makgetho e tšhollwa go bengmešomo bao ba phethagatšago dithuto tša go ithuta le mananeo a mangwe a mabokgoni ao a lemogilwego bjalo ka ao a tlago pele ka lefapheng le lengwe le le lengwe. 10% ya makgetho e šomišwa go sepetša di-SETA. Go kaonafatša maemo a bjale a mabokgoni le tlholo ya mabokgoni a maswa ka go ithuta go oketša “tšweletšo yeo e lego bohlokwa go aga diintasteri tšeo di nago le phadišano ya boditšhabatšhaba le go tšwetša pele le go katološa mešomo”. (Matla, 2000) .
Dihlongwa tše di hlotšwego ke Molao
[lokiša | edit source]Bolaodi bja Bosetšhaba bja Mabokgoni (“NSA”) .
[lokiša | edit source]NSA e eletša Tona ya Bašomi ka ga tlhamo le phethagatšo ya leano le pholisi ya mabokgoni ya bosetšhaba, ditlhahlo tša phethagatšo tša tše di boletšwego ka mo godimo, le kabo ya dithušo go tšwa go Sekhwama sa Bosetšhaba sa Bokgoni. NSA e ikgokaganya gape le di-SETA gomme e bega kgatelopele ka ga phethagatšo ya maano a mabokgoni go Tona.
Balaodi ba Thuto le Tlhahlo ya Lekala ( SETA ) .
[lokiša | edit source]Di-SETA di amogela 80% ya makgetho ao a lefelwago ke dikhamphani. Di-SETA di hlama leano la mabokgoni a lekala go sepelelana le leano la bosetšhaba la tlhabollo ya mabokgoni. Ba dumelela maano a bokgoni bja lefelong la mošomo ao a rometšwego ke mekgatlo mafapheng a bona. Di-SETA gape di tšwetša pele le go hloma dithuto tša go ithuta. Sa mafelelo, di-SETA di ntšha dithušo go dikhamphani tšeo di tšeago karolo, ge fela dikhamphani tšeo di rometše maano a mabokgoni a lefelong la mošomo le dipego tša phethagatšo go SETA ka la 30 Moranang ngwaga o mongwe le o mongwe.
Mafetšo
[lokiša | edit source]Molao wo o fa bakgathatema ka moka ba bohlokwa sefala le sebaka sa go kgatha tema ka tsela ye e nago le mohola ka go aga leswa naga ya rena. Ka molao wo, phetogo ke “kgwebo ya rena”. Ye ke kgetho ye e kgahlišago ka gobane yo mongwe le yo mongwe o a fenya, e ka thuša seemo sefe goba sefe go ya go ile.