Mošomi:Ptpare/Lešabašaba/Sekgoba Kgole

Gotšwa go Wikipedia

Template:Sehlopha sa hatnote . Template:Pp-go šuthiša-indef Template:Tlhaloso e kopana Template:Sehlogo se sebotse

Segokaganyi magareng ga bokagodimo bja Lefase le sekgoba Kgole. mola wa Kármán ka bophagamo bja 100 km (62 mi) o bontšhwa. Dikarolo tša lefaufau di gogelwa go ya ka tekanyo, mola dilo tšeo di lego ka gare ga tšona, go swana le Seteišene sa Boditšhabatšhaba sa Sebakabaka, di se bjalo.

Lefaufau la ka ntle, leo ka tlwaelo le bitšwago fela sebaka, ke lefelo leo le lego gona ka kua ga Lefase le lefaufau la lona le magareng ga mebele ya legodimo. Sebaka sa ka ntle ga se se se nago selo ka mo go feletšego; ke near-perfect vacuum[1] yeo e nago le segokanyipalo sa fase sa dikarolwana, kudukudu plasma ya hydrogen le [ [helium]] gammogo le mahlasedi a mohlagase wa makenete, tšhemo ya makenete, di-neutrino, lerole, le mahlasedi a legohle. Motheo thempheretšha ya sebaka sa ka ntle, bjalo ka ge e beilwe ke mahlasedi a morago go tšwa go Big Bang, ke Template:Fetola.<leina la ref = "CBE2008" />

Go naganwa gore plasma magareng ga melalatladi ya dinaledi se tšea karolo mo e ka bago seripagare sa baryonic (tlwaele) matter legohleng, se na le palo segokanyipalo sa ka fase ga e tee athomo ya hydrogen ka dikhubikimitha le themperetšha ya go šišinya ya dimilione tša dikelvin.[2] Ditekanyetšo tša selegae tša dilo di kgobokane go ba naledis le melalatladi ya dinaledi. Sebaka sa magareng ga dinaledi se tšea bontši bja bophagamo bja legohle, eupša gaešita le melalatladi ya dinaledi le tshepedišo ya dinaledi di bopilwe mo e nyakilego go ba ka mo go feletšego ka sebaka se se se nago selo. Bontši bja mass-energy yeo e šetšego ka go legohle leo le hlokomelwago e bopilwe ka sebopego seo se sa tsebjego, seo se bitšwago taba ye lefsifsi le matla a lefsifsi.Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Footnotes/whitelist' not found.<leina la go šupa="Trimble 1987" />[3]Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Footnotes/whitelist' not found. .

Sebaka sa ka ntle ga se thome ka bophagamo bjo bo tiilego ka godimo ga bokagodimo bja Lefase. The mola wa Kármán, bophahamo ba 100 km (62 mi) ka holimo ho bophahamo ba leoatle,Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Footnotes/whitelist' not found.[4] e šomišwa ka tlwaelo bjalo ka mathomo a sebaka sa ka ntle ka ditumellanong tša sebaka le bakeng sa go boloka direkhoto tša sefofane. Dikarolo tše itšego tša ka godimo stratosphere le mesosphere ka dinako tše dingwe di bitšwa "sebaka sa kgauswi". Tlhako ya boditšhabatšhaba molao wa sebakabaka e hlomilwe ke Tumelelano ya Sebakabaka, yeo e thomilego go šoma ka la 10 Diphalane 1967. Tumelelano ye e thibela ditleleimi le ge e le dife tša bogoši bja setšhaba gomme e dumelela dinaga ka moka go [ [go nyakišiša sebaka|go hlahloba sebaka sa ka ntle]]. Go sa šetšwe go ngwalwa ga sephetho sa UN bakeng sa go dirišwa ga lefaufau ka khutšo, dibetša tša go lwantšha sathalaete di ile tša lekwa modikologong wa Lefase.

Batho ba thomile go nyakišiša sebakabakeng sa mmele nakong ya ngwagakgolo wa bo-20 ka go tšwelela ga bophagamo bjo bo phagamego balloon flights. Se se ile sa latelwa ke sehlopha sa rocket flights gomme, ka morago, sehlopha sa Earth orbit, seo se fihleletšwego la mathomo ke Yuri Gagarin wa Soviet Union ka 1961. Ditshenyagalelo tša ekonomi ya go bea dilo, go akaretša le batho, sebakabakeng e godimo kudu, e lekanyetša batho go fofa sebakabakeng go modikologo wa tlase wa Lefase le Ngwedi. Ka lehlakoreng le lengwe, dikepe tša lefaufaung tšeo di sa sepedišwego ke bašomi di fihlile di-polanete ka moka tše di tsebjago ka Tshepedišo ya Letšatši. Sebaka sa ka ntle se emela tikologo yeo e hlohlago bakeng sa go nyakišiša ga batho ka baka la dikotsi tša lefeela le mahlasedi. Microgravity e na le mafelelo a mabe go physiology ya motho yeo e bakago bobedi go fokola ga mešifa le go lahlegelwa ke marapo.

Sebopego le mmušo[lokiša | edit source]

Main article: Go thuthupa mo gogolo
Ye ke kgopolo ya motaki ya katološo ya metric ya sebaka, moo bophagamo bja Legohle bo emetšwego ka nako ye nngwe le ye nngwe ya nako ka dikarolo tša nkgokolo. Ka go le letshadi go bontšhitšwe ka lebelo inflation go tloga boemong bja mathomo, gomme ka morago ga moo ke katološo ye e sa fetogego go fihla mehleng ya bjale, yeo e bontšhitšwego ka go le letona.
Lemorago le lentsho le le phadimago dibopego tša bogolo bjo bo fapanego di phatlaletše ka go se kgethe ka. Ka tlwaelo di na le mebala ye mešweu, ye khubedu goba ye talalerata.
Karolo ya seswantšho sa Hubble Ultra-Deep Field seo se bontšhago karolo ye e tlwaelegilego ya sebaka yeo e nago le melalatladi ya dinaledi yeo e tsentšwego gare ke lefeela le le tseneletšego. Ka ge go filwe lebelo la seetša le le feletšego, pono ye e akaretša nako ye e fetilego 13 nywaga ye dibilione ya histori ya sebaka sa ka ntle.

Bogolo bja legohle ka moka ga bo tsebje, gomme bo ka ba bjo bo sa felego ka bogolo.Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Footnotes/whitelist' not found. Go ya ka teori ya Big Bang, Legohle la mathomo kudu e be e le boemo bjo bo fišago kudu le bjo bo kitimago mo e ka bago 13.8 nywaga e dimilione tše dikete e fetilego[5] yeo ka lebelo [[Metric expansion of space|expanded] ]. Mo e ka bago nywaga e 380 000 ka morago Legohle le be le fodile ka mo go lekanego go dumelela diprothone le dielektherone go kopana le go bopa hydrogen—seo se bitšwago recombination epoch. Ge se se direga, taba le maatla di ile tša arogana, tša dumelela diphothone go sepela ka bolokologi sebakeng seo se tšwelago pele go katološwa.[6] Taba yeo e ilego ya šala ka morago ga katološo ya mathomo ga e sa le go tloga fao e ile ya phuhlama ka maatlakgogedi go bopa naledis , melalatladi ya dinaledi le tše dingwe selo sa dinaledi, di tlogela lefeela ye e tseneletšego yeo e bopago seo ga bjale se bitšwago sebaka sa ka ntle.{{sfn|Silk|2000|pp=105–308} } Bjalo ka ge seetša se na le lebelo le le feletšego, teori ye e thibela bogolo bja legohle leo le bonwago ka go lebanya.[6] ]] go tšwa go Letšatši le kgateletšo ya maatla ya phefo ya letšatši. thermosphere mo lefelong le e na le dikelo tše kgolo tša kgatelelo, themperetšha le sebopego, gomme e fapana kudu ka lebaka la boemo bja leratadima bja sebaka.[7]

thempheretšha ya sebaka sa ka ntle e lekantšwe go ya ka kinetic mošomo wa kgase,[8] bjalo ka ge e le Lefaseng. Mahlasedi a sebaka sa ka ntle a na le themperetšha ye e fapanego le themperetšha ya kinetic ya khase, go ra gore khase le mahlasedi ga di ka gare ga thermodynamic equilibrium.Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Footnotes/whitelist' not found.Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Footnotes/whitelist' not found. Ka moka ga legohle leo le bonwago le tletše ka diphothone tšeo di hlotšwego nakong ya Big Bang, yeo e tsebjago bjalo ka [[cosmic microwave background radiation]. ] (CMB) (CMB) ya go swana le yona. (Go na le kgonagalo ye kgolo ya palo ye kgolo ye e swanetšego ya neutrino yeo e bitšwago cosmic neutrino background.[9]) Thempheretšha ya bjale mmele o motsothwa ya mahlasedi a ka morago ke ka 3 K (−270 °C; −454 °F).[10] Dithemperetšha tša khase sebakeng sa ka ntle di ka fapana kudu. Ka mohlala, themperetšha ka go Boomerang Nebula ke 1 K,[11] mola korona ya letšatši e fihlelela dithemperetšha tša go feta 1.2–2.6 milione K.[12]


Mafelo a makenete a lemogilwe sebakeng seo se dikologilego mo e nyakilego go ba sehlopha se sengwe le se sengwe sa selo sa legodimo. Go bopša ga dinaledi ka melalatlading ya dinaledi ya go dikologa go ka tšweletša dynamos ya tekanyo ye nnyane, go hlola maatla a tšhemo ya makenete a khuduego a go lekana 5–10 μG. Davis–Greenstein effect e dira gore dust grains e telele e ikopanya le tšhemo ya makenete ya molalatladi wa dinaledi, e lego seo se feleletšago ka optical e fokolago polarization. Se se dirišitšwe go bontšha gore mafelo a makenete ao a rulagantšwego a gona melalatlading e mmalwa ya dinaledi ya kgaufsi. Ditshepetšo tša Magneto-hydrodynamic ka go mafolofolo melalatladi ya dinaledi ya elliptical di tšweletša semelo sa tšona sa jets le radio lobes. E sego ya phišo Methopo ya radio e lemogilwe le gare ga methopo ya kgole kudu, high-z, yeo e laetšago go ba gona ga mafelo a makenete.[13]

Ka ntle ga lefaufau le le šireletšago le tšhemo ya makenete, go na le mapheko a sego kae a go feta sebakeng sa karolwana ya ka tlase ga athomo yeo e nago le mafolofolo yeo e tsebjago e le mahlasedi a legohle. Dikarolwana tše di na le maatla a go tloga go mo e ka bago 106 eV go fihla go 1020 eV ye e feteletšego ya ultra-high-energy cosmic rays.[14] Tlhora ya go elela ga mahlasedi a cosmic e direga ka maatla a go ka ba 109 eV, ka diprothone tše ka bago 87%, 12% ya di-nucleus tša helium le 1% ye boima di- nucleus. Mo lefelong la maatla a godimo, go elela ga elektrone go ka ba 1% fela ya diprothone.Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Footnotes/whitelist' not found. Mahlasedi a cosmic a ka senya dikarolo tša elektroniki gomme a bea tšhošetšo ya maphelo go basepedi ba sebakabaka.Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Footnotes/whitelist' not found. Go ya ka basepelasebakeng , go swana le Don Pettit, sebaka se na le monkgo wo o fišitšwego/wa tšhipi wo o kgomarelago disutu tša bona le didirišwa, wo o swanago le monkgo wa totšhe ya arc welding.[15][16]

Phello go thutaphedi le mebele ya batho[lokiša | edit source]

Main articles: Phello ya go fofa sebakabakeng mmeleng wa motho, Bioastronautics, Go fokotša kgatelelo ye e sa laolegego, and Go hloka boima

Template:Bona gape

The seripa sa ka tlase se bontšha polanete ye talalerata yeo e nago le maru a mašweu a go ba le mabala. Seripa sa ka godimo se na le monna yo a aperego spacesuit ye tšhweu le yuniti ya go laola kgahlanong le mokokotlo o motsothwa.
Ka lebaka la dikotsi tša lefeela, basepelasebakeng ba swanetše go apara sutu ya sebakabaka yeo e gateletšwego ge ba le ka ntle ga Lefase le ka ntle ga sefofane sa bona sa lefaufaung.

Go sa šetšwe tikologo e thata, go hweditšwe dibopego tše mmalwa tša bophelo tšeo di kgonago go kgotlelela maemo a feteletšego a sebaka ka nako e telele. Mehuta ya lichen yeo e rwalwago mo lefelong la ESA BIOPAN e phologile go pepentšhwa matšatši a lesome ka 2007.[17] Dipeu tša Arabidopsis thaliana le [[Nicotiana tabacum] ] e mela ka morago ga go pepentšhwa sebakabakeng mengwaga ye 1.5.[18] Mohuta wa Bacillus subtilis o phologile matšatši a 559 ge o pepentšhwa modikologong wa fase wa Lefase goba tikologo ya martian ye e ekišitšwego .[19] Kgopolo ya kakanyo ya lithopanspermia e šišinya gore maswika ao a ntšhwago sebakabakeng go tšwa dipolaneteng tšeo di bolokago bophelo a ka sepetša dibopego tša bophelo ka katlego lefaseng le lengwe leo le ka dulago. Kgopolo ke gore boemo bjo bo bjalo feela bo diregile mathomong a histori ya Tshepedišo ya Letšatši, ka maswika ao a ka bago le diphedinyana tše nnyane ao a fapantšhwago magareng ga Venus, Lefase, le Mars.[20]

Gaešita le ge go le maemong a tlase kudu lefaufaung la Lefase, maemo a bonaba mmeleng wa motho. Bophagamo bja moo

Letšatši la bjale sebopego sa legohle se beilwe go tšwa go dikelo tša cosmic microwave background ka go šomiša disathalaete tša go swana le Wilkinson Microwave Anisotropy Probe. Ditebelelô tše di laetša gore thutafase ya sebaka ya legohle leo le bonwago ke "flat", go ra gore diphothone tšeo di lego ditseleng tše di bapilego ntlheng ye nngwe di dula di bapelane ge di sepela sebakeng go fihla moeding wa legohle leo le bonwago, ntle le maatlakgogedi a selegae.[21] Legohle le le bataletšego, le kopantšwe le segokanyipalo sa boima bjo bo lekantšwego bja Legohle le go akgofiša katološo ya Legohle, se laetša gore sebaka se na le a e sego lefela matla a lefeela, yeo e bitšwago matla a lefsifsi.Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Footnotes/whitelist' not found.

Ditekanyetšo di bea palogare ya segokanyipalo sa matla a Legohle la mehleng yeno go lekana le diprothone tše 5,9 ka dikhubikimitha, go akaretša le matla a lefsifsi, taba e lefsifsi le taba ya baryonic (taba e tlwaelegilego yeo e bopilwego ka diathomo). Diathomo di tšea 4.6% fela ya palomoka ya segokanyipalo sa maatla, goba segokanyipalo sa prothone e tee ka dikhubikimitha tše nne.[22] Go molaleng gore segokanyipalo sa Legohle ga se sa swane; e tloga go segokanyipalo se se phagamego kudu melalatlading ya dinaledi—go akaretša le go pitlagana mo go phagamego kudu dibopegong ka gare ga melalatladi ya dinaledi, tše bjalo ka dipolanete, dinaledi le lešoba le lentsho—go ya maemong a magolo a voids ao a nago le mo gontši segokanyipalo sa fase, bonyenyane go ya ka dilo tše di bonagalago.[23] Go fapana le taba le dilo tše lefsifsi, maatla a lefsifsi a bonala a sa tsepama melalatlading ya dinaledi: le ge e le gore maatla a leswiswi a ka ikarabela ka bontši bja boima-matla Legohleng , khuetšo ya maatla a leswiswi ke 5 orders of magnitude ye nnyane go feta khuetšo ya maatlakgogedi go tšwa go taba le dilo tše lefsifsi ka gare ga Milky Way.[24]

[lokiša | edit source]

leru la lerole la magareng ga dipolanete le bonegile le go bonagala bjalo ka seetša sa zodiacal, ka dikarolo tša lona e le mahube a maaka,<leina la ref =eso_2017/> gegenschein le sehlopha sa yona ka moka, seo se tshelago ka pono ke Tsela ya Lefaufau

.

Sebaka sa ka ntle ke kakanyetšo yeo e tsebjago kgaufsi kudu le lefeela le le phethagetšego. Ka mo go šomago ga e na kgohlano, e dumelela dinaledi, dipolanete le dikgwedi go sepela ka bolokologi go bapa le orbit ya tšona ye e loketšego, e latela kgato ya initial formation. . Lefeela le le tseneletšego la sebaka sa magareng ga dinaledi ga se se na taba, ka ge se na le diathomo tša hydrogen tše mmalwa ka dikhubikimitara.[25] Ka go bapetša , moya wo batho ba o hemago o na le dimolekule tše ka bago 1025 ka dikhubikimitara.Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Footnotes/whitelist' not found.[26] Kitlano ya fase ya dilo sebakeng sa ka ntle e ra gore [ [mahlasedi a mohlagase wa makenete]] a ka sepela bokgole bjo bogolo ntle le go phatlalala: tsela ya go se lefelwe ya magareng ya photon sebakeng sa magareng ga dinaledi e ka ba 1023 km, goba 10 billion mengwaga ya seetša.Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Footnotes/whitelist' not found. Go sa šetšwe se, go fedišwa, yeo e lego go monya le go phatlalatšwa ya diphothone ka lerole le khase, ke selo se bohlokwa go galactic le intergalactic astronomy.[27]

Dinaledi, dipolanete le dikgwedi di boloka lefaufau tša tšona ka kgogedi ya maatlakgogedi. Di-atmosphere ga di na mollwane wa godimo wo o hlalošitšwego gabotse: segokanyipalo sa khase ya lefaufau se fokotšega ganyenyane-ganyenyane ge se le kgole le selo go fihlela se sa hlaolege le sebaka sa ka ntle.Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Footnotes/whitelist' not found. Lefaufau la Lefase kgateletšo le a theoga go fihla go mo e ka bago 0.032 Pa ka 100 kilometres (62 miles) ya bophagamo,[28] ge e bapetšwa le 100,000 Pa bakeng sa tlhalošo ya International Union of Pure and Applied Chemistry (IUPAC) ya kgateletšo ya maemo. Ka godimo ga bophagamo bjo, kgatelelo ya kgase ya isotropic ka lebelo e ba ye e sa rego selo ge e bapetšwa le [[kgateletšo ya mahlasedi ds le go laetša magato a maleba a go lwantšha.[29]

Moedi[lokiša | edit source]

Template:Bakeng sa

Sekepe se sešweu sa dirokete seo se nago le maphego a sebopego se se makatšago se khuditše tseleng ya go fofela.
SpaceShipOne o phethile motho private spaceflight ka 2004, a fihla bophahamo ba 100.12 km (62.21 mi).[30]

Ga go na mollwane wo o kwagalago magareng ga lefaufau la Lefase le sebaka, ka ge go pitlagana ga lefaufau go fokotšega ganyenyane-ganyenyane ge bophagamo bo oketšega. Go na le ditlhalošo tše mmalwa tša mellwane ya maemo, e lego:

  • Fédération Aéronautique Internationale e hlomile mola wa Kármán ka bophagamo bja 100 km (62 mi) bjalo ka tlhalošo ye e šomago ya mollwane magareng ga difofane le tša lefaufau. Se se šomišwa ka gobane ka bophagamo bjo bo ka bago 100 km (62 mi), bjalo ka ge Theodore von Kármán a badile, koloi e be e tla swanelwa ke go sepela ka lebelo go feta orbital velocity go hwetša aerodynamic lift ye e lekanego go tšwa lefaufaung go ithekga.Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Footnotes/whitelist' not found.[4]
  • Go fihla ka 2021, United States e ile ya kgetha batho bao ba sepelago ka godimo ga bophagamo bja 50 mi (80 km) bjalo ka astronauts.Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Footnotes/whitelist' not found. Astronaut wings bjale di fiwa fela maloko a sehlopha sa difofane tša lefaufaung ao "a bontšhitšego mediro nakong ya go fofa yeo e bego e le bohlokwa go polokego ya setšhaba, goba yeo e bilego le seabe go polokego ya batho ya go fofa sebakabakeng".[31]
  • Sefofane sa Sebakabaka NASA se šomišitše Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Gapnum' not found., goba 75.76 miles (120 km), bjalo ka re-entry bophagamo (yeo e bitšwago Segokaganyi sa go Tsena), yeo e swayago ka go se nene mollwane moo go goga ga lefaufau e bago ye e lemogegago, ka go realo e thoma tshepedišo ya go fetoga go tšwa go go otlela ka di-thruster go ya go go laola ka bokagodimo bja taolo ya aerodynamic.Cite error: Invalid parameter in <ref> tag

Ka 2009, borasaense ba begile dikelo tše di tletšego ka Supra-Thermal Ion Imager (sedirišwa seo se elago tsela le lebelo la di-ion), seo se ba dumeletšego go hloma mollwane go 118 km (73.3 mi) ka godimo ga Lefase. Moedi o emela ntlha ya bogareng ya phetogo ya ganyenyane-ganyenyane godimo ga dikhilomithara tše masome go tšwa go diphefo tše boleta kudu tša lefaufau la Lefase go ya go diphallo tše šoro kudu tša dikarolwana tše di nago le tefo sebakabakeng, tšeo di ka fihlelelago lebelo le le fetago kudu 268 metres per second ([convert: unknown unit])*.<leina la ref = thompton20090409/><leina la ref = jgr114/>

Boemo bja molao[lokiša | edit source]

Template:Molao o mogolo

Ka godimo, rokete ye lefsifsi e ntšha lešaba le le phadimago la kgabo kgahlanong le leratadima le letala-lerata. Ka tlase, kholomo ya muši e uta ka karolo sekepe sa madira a ka lewatleng.
2008 go thomišwa ga SM-3 missile yeo e dirišitšwego go senya sathalaete ya Amerika go hlola USA-193

Tumelelano ya Sebakabaka e fana ka tlhako ya motheo ya molao wa boditšhabatšhaba wa sebakabaka. E akaretša tšhomišo ya molao ya sebaka sa ka ntle ke dinaga tša setšhaba, gomme e akaretša tlhalošong ya yona ya sebaka sa ka ntle, Ngwedi, le dilo tše dingwe tša legodimo. Tumelelano e bolela gore sebaka sa ka ntle se lokologile gore dinaga ka moka tša setšhaba se se nyakišiše gomme ga se ka fase ga ditleleimi tša bosetšhaba boipušo, e bitša sebaka sa ka ntle "profense ya batho ka moka". Boemo bjo bjalo ka bohwa bjo bo tlwaelegilego bja batho bo šomišitšwe, le ge e se ntle le kganetšo, go gapeletša tokelo ya phihlelelo le tšhomišo ye e abelanwago ya sebaka sa ka ntle go ditšhaba ka moka ka go lekana, kudukudu ditšhaba tšeo e sego tša go sepela sebakabakeng.[32] E thibela ntshetsopele ya sebetsa sa nyutlelies sebakabakeng." Tumelelano ye e ile ya fetišwa ke Seboka se Segolo sa Ditšhaba tše Kopanego ka 1963 gomme ya saenwa ka 1967 ke USSR, United States of America le United Kingdom. Go fihla ka 2017, mekgatlo ya mmušo ye 105 e tiišeditše goba e amogetše kwano ye. Dinaga tše dingwe tše 25 di saennwe kwano ye, ntle le go e tiišetša.[33][34]

Ga e sa le go tloga ka 1958, sebaka-bakeng e bile taba ya diphetho tše dintši tša Ditšhaba tše Kopanego. Go tše, tše fetago tše 50 di be di le mabapi le tirišano ya boditšhabatšhaba ka ditirišong tša khutšo tša lefaufau le go thibela lebelo la dibetša sebakabakeng.[35] Ditumellano tše nne tša tlaleletšo molao wa sebakabaka di boledišanwe le go ngwalwa ke UN’s Komiti ya Tšhomišo ya Khutšo ya Lefaufau. Le ge go le bjalo, go sa dutše go se na thibelo ya molao kgahlanong le go tsenya dibetša tše di tlwaelegilego sebakabakeng, gomme dibetša tša go lwantšha sathalaete di lekilwe ka katlego ke US, USSR, China,Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Footnotes/whitelist' not found. yeo e fokotšago bophagamo bja go dikologa. Sekgahla sa go bola ga modikologo se ithekgile ka lefelo la go selaganya sa sathalaete le boima, gotee le go fapana ga segokanyipalo sa moya sa lefaufau la ka godimo. Ka fase mo e ka bago 300 km (190 mi), go bola go ba ka lebelo kudu ka dinako tša bophelo tšeo di lekantšwego ka matšatši. Ge sathalaete e šetše e theogile go 180 km (110 mi), e na le diiri fela pele e ka ba mouwane lefaufaung.[42] lebelo la go tšhaba leo le nyakegago go goga ka bolokologi ya tšhemo ya maatlakgogedi ya Lefase ka moka le go sepela sebakeng sa magareng ga dipolanete e ka ba 11,200 m/s (40,300 km/h; 25,100 mph).[43]

Dilete[lokiša | edit source]

Sebaka ke lefeela la karolo: dilete tša sona tše di fapanego di hlalošwa ke mašemo a makenete le "diphefo" tše di fapanego tšeo di bušago ka gare ga tšona, gomme di atologela ntlheng yeo mašemo ao a fago tsela go ao a lego ka kua. Geospace e atologela go tšwa lefaufaung la Lefase go ya mafelong a ka ntle a tšhemo ya makenete ya Lefase, moo e fago tsela go phefo ya letšatši ya sebaka sa magareng ga dipolanete.Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Footnotes/whitelist' not found. Sebaka sa magareng ga dipolanete se atologela go heliopause, moo phefo ya letšatši e fago tsela go mafelo a makenete a interstellar medium.[44] Sebaka sa magareng ga dinaledi ke moka se tšwela pele go ya mapheko a ka ntle a molalatladi wa dinaledi, moo se fifalago go ya go intergalactic void.<leina la ref = jpl_sebaka sa magareng ga dinaledi />

Dilete kgauswi le Lefase[lokiša | edit source]

Seswantšho seo se tšweleditšwego ke khomphutha seo se dirago mmapa wa go ata ga sathalaete ya maitirelo le ditlakala tša sebaka go dikologa Lefase ka geosynchronous le low Modikologo wa lefase

.

Sebaka sa Kgauswi le Lefase ke selete sa sebaka sa ka ntle ka godimo ga mola wa Kármán, go tšwa go modikologo wa fase wa Lefases go ya go modikologo wa lefase wa go se šišinyeges.[45] Selete se se akaretša dipotologo tše kgolo tša sathalaete ya maitirelo gomme ke lefelo la bontši bja mediro ya sebaka sa batho. Selete se bone maemo a godimo a tšhilafalo ya sebaka, kudukudu ka mokgwa wa ditlakala tša sebaka, a tšhošetša modiro ofe goba ofe wa sebaka seleteng se.

Geospace ke selete sa sebaka sa ka ntle kgauswi le Lefase seo se akaretšago lefaufau la ka godimo le magnetosphere.Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Footnotes/whitelist' not found. Di Lebanta la mahlasedi a Van Allen di rapaletše ka gare ga geospace. Moedi wa ka ntle wa geospace ke magnetopause, yeo e bopago segokanyimmediamentsi sa sebolokigolo magareng ga magnetosphere ya Lefase le phefo ya letšatši. Moedi wa ka gare ke ionosphere.[46] Maemo a sebaka-boso a go fetoga a geospace a amega ke boitshwaro bja Letšatši le phefo ya letšatši; taba ya geospace e kgokagantšwe le heliophysics—thuto ya Letšatši le khuetšo ya lona dipolaneteng tša Tshepedišo ya Letšatši.Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Footnotes/whitelist' not found.

Magnetopause ya ka lehlakoreng la mosegare e gateletšwe ke kgateletšo ya phefo ya letšatši—sekgala sa ka tlase ga letšatši go tloga bogareng bja Lefase ka tlwaelo ke di-radi tše 10 tša Lefase. Ka lehlakoreng la bošego, phefo ya letšatši e otlolla magnetosphere go bopa magnetotail yeo ka dinako tše dingwe e atologelago go feta go feta 100–200 ya di-radi tša Lefase.Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Footnotes/whitelist' not found.[47] Mo e ka bago matšatši a mane a kgwedi ye nngwe le ye nngwe, bokagodimo bja ngwedi bo šireleditšwe phefong ya letšatši ge Ngwedi o feta ka gare ga magnetotail.Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Footnotes/whitelist' not found.

[[Faele:ISS-44 feta ka Aurora australis.jpg| monwana o mogolo|ka go le letona|Aurora australis yeo e hlokometšwego go tšwa go Seteišene sa Boditšhabatšhaba sa Sebakabaka]].

Geospace e tletše ka dikarolwana tšeo di nago le mohlagase ka di-density tše dinyenyane kudu, tšeo ditšhišinyego tša tšona di laolwago ke tšhemo ya makenete ya Lefase. Diplasma tše di bopa sedirišwa seo go tšwa go sona ditšhitišo tše di swanago le ledimo tšeo di šomišwago ke phefo ya letšatši di ka otlelago maphoto a mohlagase lefaufaung la ka godimo la Lefase. Ledimo la geomagnetics di ka šitiša dilete tše pedi tša geospace, mapanta a mahlasedi le ionosphere. Madimo a a oketša go elela ga dielektherone tše maatla tšeo di ka senyago sa ruri elektroniki ya sathalaete, a šitiša kgokagano ya radio ya maphoto a makopana le GPS lefelo le nako.Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Footnotes/whitelist' not found. Madimo a makenete le ona a ka e be kotsi go basepela-ka-dinaledi, gaešita le modikologong wa tlase wa Lefase. Di hlola aurorae yeo e bonwago ka di-latitude tše di phagamego ka oval yeo e dikologilego geomagnetic poles.[48]

Le ge e kopana le tlhalošo ya sebaka sa ka ntle, segokanyipalo sa lefaufau ka gare ga dikhilomithara tše makgolo a mmalwa a mathomo ka godimo ga mola wa Kármán se sa lekane go tšweletša drag ye bohlokwa go satellites.[42] Selete se se na le dilo tšeo di šetšego go tšwa go dithuthupi tša peleng tšeo di nago le sehlopha sa bašomi le tšeo di se nago bašomi tšeo e lego kotsi yeo e ka bago gona go difofane tša lefaufaung. Tše dingwe tša tše matlakala di tsena gape lefaufaung la Lefase nako le nako.[49]

Seswantšho:Artemis 1 ka bokgole bjo bo phagamego go tloga Lefaseng.jpg
Lefase le Ngwedi bjalo ka ge di bonwa go tšwa sebakeng sa cislunar

.

Sebaka sa go feta ngwedi ke selete sa ngwedi modikologo wa phetišetšo, magareng ga Ngwedi le Lefase.[50] Template:AnkoraTemplate:Ankora Sebaka sa Cislunar ke selete seo se lego ka ntle ga Lefase seo se akaretšago modikologo wa ngwedi, Sebaka sa go dikologa sa Ngwedi go dikologa Lefase le ntlha ya Lagranges.[51] xGeo space ke kgopolo yeo e šomišwago ke US go šupa sebaka sa High Earth Orbits, go tloga ka kua ga geosynchronous orbit (GEO) mo e ka bago Template:Fetolela,[52] ntle ho L2 Lefatše-Ngwedi Ntlha ya Lagrange ka Template:Fetola. Se se hwetšwa ka ntle ga modikologo wa Ngwedi gomme ka fao se akaretša sebaka sa cislunar.[53]

Selete seo sediba sa maatlakgogedi sa Lefase se dulago se buša kgahlanong le maatlakgogedi perturbations go tšwa Letšatšing ke Hill sphere ya polanete.[54] Se se akaretša sebaka ka moka go tloga Lefaseng go fihla bokgoleng ya mo e ka bago 1% ya bokgole bja magareng go tloga Lefaseng go ya Letšatšing,Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Footnotes/whitelist' not found. goba 1.5 million km (0.93 million mi). Ka kua ga Earth’s Hill kgolokwe e atologela go bapa le Earth’s orbital tsela ya yona ya go dikologa le co-orbital sebaka. Sebaka se se dulwa mmogo ke dihlopha tša Near-Earth Objects (NEOs) tša go dikologa mmogo, go swana le horseshoe librators le Earth trojans, ka di-NEO tše dingwe ka dinako e fetoga sathalaete ya nakwana le quasi-moons go ya Lefaseng.

Sebaka se se tseneletšego se hlalošwa ke mmušo wa United States bjalo ka selete sa sebaka ka ntle ga modikologo wa Lefase wa fase, go akaretšwa sebaka sa cislunar.[55] Tše dingwe di fapantšha ntlha ya mathomo go tšwa ka kua ga sebaka sa cislunar go ya ka kua ga tshepedišo ya letšatši .Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Footnotes/whitelist' not found.Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Footnotes/whitelist' not found.[56] Mokgatlo wa Boditšhabatšhaba wa Dikgokagano tša Megala wo o ikarabelago ka kgokagano ya radio. , go akaretšwa le disathalaete, e hlaloša mathomo a sebaka se se tseneletšego ka 2 million km (1.2 million mi),[57] yeo e ka bago makga a mahlano go feta Moon's bokgole bja go dikologa.

Sebaka sa magareng ga dipolanete[lokiša | edit source]

Main article: Sedirišwa sa magareng ga dipolanete
Ka tlase ka go le letshadi, koma ye tšhweu e eme ka ntle kgahlanong le mokokotlo o motsothwa. Dilo tše di sa bonagalego gabotse di elela go ya godimo le ka go le letshadi, di fela ganyenyane-ganyenyane ge di dutše di le kgole.
Plasema ye e sego gona (botalalerata) le lerole (le lešweu) moseleng wa comet Hale–Bopp di bopša ke kgatelelo go tšwa go solar mahlasedi le phefo ya letšatši, ka go latelelana.

Sebaka sa magareng ga dipolanete se hlalošwa ke phefo ya letšatši, e lego moela o tšwelago pele wa dikarolwana tše di nago le matla tšeo di tšwago Letšatšing wo o hlolago lefaufau le le fokolago kudu (heliosphere) bakeng sa dikhilomithara tše dimilione tše dikete go ya sebakabakeng. Phefo ye e na le segokanyipalo sa dikarolwana sa 5–10 protons/cm3 gomme e sepela ka lebelo la 350–400 km/s (780,000–890,000 mph).Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Footnotes/whitelist' not found. Sebaka sa magareng ga dipolanete se atologela go heliopause moo khuetšo ya tikologo ya galactic e thomago go buša godimo ga tšhemo ya makenete le go elela ga dikarolwana go tšwa Letšatšing.[44] Sekgala le maatla a heliopause di fapana go ya ka maemo a mošomo wa phefo ya letšatši.[58] Heliopause ka lehlakoreng le lengwe e fapoša mahlasedi a cosmic a galactic a maatla a fase, ka ena modulation phello peaking nakong palo e kahodimodimo letsatsi.Cite error: Invalid parameter in <ref> tag

Bophagamo bja sebaka sa magareng ga dipolanete ke lefelo leo le nyakilego go ba lefeela ka moka, leo le nago le tsela e lokologilego ya magareng ya mo e ka bago e tee yuniti ya tša dinaledi bokgoleng bja go dikologa ga Lefase. Sebaka se ga se na selo ka botlalo, gomme se tletše ka sewelo ka mahlasedi a cosmic, ao a akaretšago ionized atomic nuclei le dikarolwana tše di fapanego tša subatomic. Gape go na le kgase, plasma le lerole,[59] meteor tše nnyane, le mehuta ye mmalwa ya dozen ya organic. molekules e utolotšwe go fihla ga bjale ka microwave spectroscopy.[60] Leru la lerole la magareng ga dipolanete le bonagala bošego bjalo ka sehlopha se se fokolago seo se bitšwago seetša sa zodiacal.< leina la ref = "leinert_grun_1990"/>

Sebaka sa magareng ga dipolanete se na le tšhemo ya makenete yeo e tšweleditšwego ke Letšatši.Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Footnotes/whitelist' not found. Go na le di- magnetosphere tšeo di tšweleditšwego ke dipolanete tša go swana le Jupiter, Saturn, Mercury le Lefase tšeo di nago le mafelo a tšona a makenete. Tše di bopilwe ke khuetšo ya phefo ya letšatši go ba kakanyetšo ya sebopego sa lerothi la megokgo, ka mosela wo motelele o atologela ka ntle ka morago ga polanete. Mafelo a a makenete a ka swara dikarolwana go tšwa phefong ya letšatši le methopong ye mengwe, a hlola mapanta a dikarolwana tše di nago le tefo go swana le mapanta a mahlasedi a Van Allen. Dipolanete tšeo di se nago mafelo a makenete, go swana le Mars, di na le lefaufau la tšona leo le gogolwago ganyenyane-ganyenyane ke phefo ya letšatši.[61]

Sebaka sa magareng ga dinaledi[lokiša | edit source]

Main article: Sedirišwa sa magareng ga dinaledi

Script error: No such module "redirect hatnote". Nebulosity ya mmala wa namune le wo mopududu wa go ba le dikarolo kgahlanong le mokokotlo wo motsothwa, ka arc ya mmala wa namune ye e kobegilego yeo e phuthetšwego go dikologa naledi bogareng. Sebaka sa magareng ga dinaledi ke sebaka sa mmele ka gare ga molalatladi wa dinaledi ka ntle ga khuetšo yeo naledi ye nngwe le ye nngwe e nago le yona godimo ga plasma yeo e akareditšwego.[62] Diteng tša sebaka sa magareng ga dinaledi di bitšwa sedirišwa sa magareng ga dinaledi. Mo e ka bago 70% ya boima bja sedirišwa sa magareng ga dinaledi bo na le diathomo tša hydrogen tše di lego noši; bontši bja se se šetšego bo na le diathomo tša helium. Se se humišwa ka tekanyo e nyenyane ya diathomo tše boima tšeo di bopilwego ka nucleosynthesis ya dinaledi. Diathomo tše di ntšhwa ka gare ga sedirišwa sa magareng ga dinaledi ke phefo ya dinaledi goba ge dinaledi tše di hlabologilego di thoma go tšholla dienfelopo tša tšona tša ka ntle go swana le nakong ya go bopša ga nebula ya dipolanete.[63] The go thuthupa ga masetla-pelo ga supernova go tšweletša lephoto la go tšhoga leo le atološwago leo le bopilwego ka didirišwa tše di ntšhitšwego tšeo di humišago gape sedirišwa.[64] Kitlano ya dilo ka gare ga sedirišwa sa magareng ga dinaledi e ka fapana kudu: the palogare e dikologa dikarolwana tše 106 ka m3,[65] eupša go tonya maru a dimolekule go ka swara 108 –1012 ka m3.Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Footnotes/whitelist' not found.<leina la go šupa="Ferrière2001"/>

A palo ya dimolekule di gona sebakeng sa magareng ga dinaledi, go swana le dikarolwana tše nnyane tša lerole tša 0.1 μm.{{sfn|Rauchfuss|2008|pp=72–81} } Palo ya dimolekule tšeo di utolotšwego ka radio astronomy e oketšega ka go se kgaotše ka lebelo la mehuta e ka bago e mene e mefsa ka ngwaga. Dilete tše kgolo tša dilo tša go ba le segokanyipalo se se phagamego tšeo di tsebjago e le leru la dimolekule di dumelela dikarabelo tša dikhemikhale go direga, go akaretša le go bopša ga mehuta ya diphedi tša polyatomic. Bontši bja khemikhale ye bo tutuetšwa ke go thulana. Mahlasedi a cosmic a mafolofolo a tsenelela marung a tonyago le a kitimago gomme a dira gore hydrogen le helium e be ionize, ka mohlala, a feleletša ka trihydrogen cation. Ke moka athomo ya helium ye e nago le ion e ka aroganya khapone monoksaete ye ntši go tšweletša khapone ye e nago le ion, yeo ka morago e ka lebišago go dikarabelo tša dikhemikhale tša organic.[66]

Sedirišwa sa selegae sa magareng ga dinaledi ke selete sa sebaka ka gare ga 100 parsecs (pc) ya Letšatši, seo se kgahlišago bobedi ka lebaka la go ba kgauswi ga lona le ka lebaka la tirišano ya lona le Tshepedišo ya Letšatši. Bolumo ye e nyakile e sepelelana le tikologo ya sebaka yeo e tsebjago e le Local Bubble, yeo e hlaolwago ka go hloka maru a kitimago le a tonyago. E bopa lešoba ka Letsogo la Orion la molalatladi wa dinaledi wa Tsela ya Lefaufau, ka maru a dimolekule a kitlanego ao a rapaletšego go bapa le mellwane, a bjalo ka ao a lego sehlopha sa dinaledi tša Ophiuchus le Taurus. (Sekgala sa nnete go ya mollwaneng wa lešoba le se fapana go tloga go 60 go ya go 250 pc goba go feta.) Bolumo ye e na le dinaledi tše ka bago 104–105 le kgase ya magareng ga dinaledi ya lefelong leo e lekalekanya astrospheres yeo e dikologilego dinaledi tše, ka bophagamo bja nkgokolo ye nngwe le ye nngwe bo fapana go ya ka segokanyipalo sa selegae sa sedirišwa sa magareng ga dinaledi. Bubble ya Selegae e na le maru a masome a borutho a magareng ga dinaledi ao a nago le dithemperetšha tša go fihla go 7,000 K le radii ya 0.5–5 pc.[67]

Ge dinaledi di sepela ka lebelo le le phagamego ka mo go lekanego lebelo le le kgethegilego, di- astrosphere tša tšona di ka tšweletša te bow shocks ge di thulana le sedirišwa sa magareng ga dinaledi. Ka nywagasome go be go tšewa gore Letšatši le be le e-na le go tšhoga ga bora. Ka 2012, ya data go tšwa go Interstellar Boundary Explorer (IBEX) le di-probe tša NASA Voyager e bontšhitše gore go tšhoga ga bora bja Letšatši ga go gona. Go e na le moo, bangwadi ba ba bolela gore lephoto la bora la subsonic le hlaloša phetogo go tšwa go phallo ya phefo ya letšatši go ya go sedirišwa sa magareng ga dinaledi.[68][69] Tšhogo ya bora ke ya boraro mollwane wa astrosphere ka morago ga termination shock le astropause (yeo e bitšwago heliopause ka go Solar System).[69]

Sebaka sa magareng ga dinaledi[lokiša | edit source]

Sebopego sa Legohle
Kabo ya dilo ka tekanyo ye kgolo karolong ya dikhubi ya legohle. Dibopego tša tlhale ye talalerata di emela taba gomme dilete tše di se nago selo magareng di emela cosmic voids ya sedirišwa sa magareng ga dinaledi.
Main articles: Sedirišwa sa magareng ga dinaledi tše borutho–se fišago, Segare sa ka gare ga sehlopha, and Lerole la magareng ga dinaledi

Sebaka sa magareng ga dinaledi ke sebaka sa mmele magareng ga melalatladi ya dinaledi. Dinyakišišo tša kabo ya tekanyo ye kgolo ya melalatladi ya dinaledi di bontšha gore Legohle le na le sebopego sa go swana le mafofa, ka dihlopha le dihlopha tša melalatladi ya dinaledi di rapaletše go bapa le ditlhale tšeo di tšeago mo e ka bago karolo ya lesome ya sekgoba ka moka. Mašaledi a bopa diphapoši tše dikgolo tšeo bontši bja tšona di se nago melalatladi ya dinaledi. Ka tlwaelo, lefeela e spans sekgala sa 7-30 megaparsecs.Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Footnotes/whitelist' not found.

Go dikologa le go otlolla magareng ga melalatladi ya dinaledi, go na le rarefied plasma[70] yeo e rulagantšwego ka sebopego sa galactic filamentary.< ref name=wadsley2002/> Sedirišwa se se bitšwa sedirišwa sa magareng ga dinaledi (IGM). Kitlano ya IGM ke makga a 5–200 a segokanyipalo sa palogare ya Legohle.[71] E bopilwe kudu ka hydrogen ya ionized; i.e. plasma yeo e bopilwego ka dipalo tše di lekanago tša dielektherone le diprothone. Ge kgase e dutše e wela ka gare ga sedirišwa sa magareng ga dinaledi go tšwa mafelong a go hloka selo, e fiša go fihla go dithemperetšha tša 105 K go ya go 107 K,[2] yeo e lego godimo ka mo go lekanego e le gore go thulana magareng ga diathomo go be le matla a lekanego go dira gore dielektherone tšeo di tlemilwego di tšhabe di- nucleus tša hydrogen; ke ka lebaka leo IGM e ionized. Dithemperetšheng tše, e bitšwa sedirišwa sa magareng ga dinaledi sa borutho–se fišago (WHIM). (Le ge plasma e fiša kudu ka maemo a lefaseng, 105 k gantši e bitšwa "mošate" ka go astrophysics.) Ditshepedišo tša go ekiša tša khomphutha le dipono di laetša gore go fihla go seripagare sa taba ya athomo legohle go ka ba gona ka go . boemo bjo bo borutho–bjo bo fišago, bjo bo sa tlwaelegago.[71][72][73] Ge khase e wela go tšwa dibopegong tša filamentary tša WHIM ka gare ga dihlopha tša melalatladi ya dinaledi magahlanong ya ditlhale tša cosmic, e ka ruthetša le go feta, ya fihlelela dithemperetšha tša 108 K le go feta ka go seo se bitšwago intracluster medium (ICM).[74]."

Histori ya kutollo[lokiša | edit source]

Ka 350 B.C.E., radifilosofi wa Mogerika Aristotle o ile a šišinya gore tlhago e hloile lefeela, e lego molao wa motheo wo o ilego wa tsebja e le horror vacui. Kgopolo ye e agilwe godimo ga ngangišano ya ngwagakgolo wa bo-5 B.C.E. ontological ya radifilosofi wa Mogerika Parmenides, yo a ilego a latola go ba gona mo go kgonegago ga sekgoba sebakabakeng.Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Footnotes/whitelist' not found. Rafilosofi wa Leisemane William Gilbert o fihlile phethong ye e swanago, a phega kgang ya gore dinaledi di bonagala go rena fela ka lebaka la gore di dikologilwe ke se se sesane aether goba lefeela.Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Footnotes/whitelist' not found. Kgopolo ye ya aether e thomile go Mogerika wa bogologolo boradifilosofi, go akaretšwa Aristotle, yo a ilego a e nagana bjalo ka sedirišwa seo ka sona mebele ya legodimo e a sepela.Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Footnotes/whitelist' not found.

Kgopolo ya Legohle leo le tletšego ka luminiferous aether e ile ya boloka thekgo gare ga bo-rathutamahlale ba bangwe go fihla mathomong a lekgolo la bo-20 la nywaga. Sebopego se sa aether se be se lebelelwa bjalo ka sedirišwa seo seetša se bego se ka phatlalala ka sona.Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Footnotes/whitelist' not found. Ka 1887, teko ya Michelson–Morley e lekile go lemoga tšhišinyego ya Lefase ka sedirišwa se ka go nyaka diphetogo go lebelo la seetša go ithekgile ka tsela yeo polanete e sepelago ka yona. sephetho sa lefeela se bontšhitše gore go na le selo se sengwe se se fošagetšego ka kgopolo yeo. Kgopolo ya aether ya luminiferous e ile ya tlogelwa ka morago. E ile ya tšeelwa legato ke kgopolo ya Albert Einstein ya special relativity, yeo e bolelago gore lebelo la seetša ka lefelong la lefeela ke selo se se sa fetogego, seo se sa ikemego ka tšhišinyego ya mmogedi goba foreime ya tšhupetšo. Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Footnotes/whitelist' not found.Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Footnotes/whitelist' not found.

Setsebi sa mathomo setsebi sa dinaledi go thekga kgopolo ya Legohle leo le sa felego e bile Moisemane Thomas Digges ka 1576.Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Footnotes/whitelist' not found. Eupša tekanyo ya Legohle e ile ya dula e sa tsebje go fihla go ela ga mathomo mo go atlegilego ga bokgole bja go ya go naledi ya kgaufsi ka 1838 ke setsebi sa dinaledi sa Mojeremane Friedrich Bessel. O bontšhitše gore tshepedišo ya dinaledi 61 Cygni e be e na le parallax ya 0.31 arcseconds feela (ge e bapetšwa le boleng bja sebjalebjale bja 0.287′′). Se se sepelelana le sekgala sa go feta 10 ngwaga wa seetšas.Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Footnotes/whitelist' not found. Ka 1917, Heber Curtis o lemogile gore [[nova] ]e ka gare ga di- nebula tša spiral e be e le, ka palogare, ka bogolo bjo bo fokolago go feta di-nova tša galactic, e lego seo se šišinyago gore tša pele di kgole ka makga a 100.[75] Sekgala sa go ya go Andromeda Galaxy se ile sa laolwa ka 1923 ke American setsebi sa dinaledi Edwin Hubble ka go ela go phadima ga cepheid variables molalatlading woo wa dinaledi, e lego mokgwa o mofsa wo o utolotšwego ke Henrietta Leavitt.[76] Se se hlomile gore molalatladi wa dinaledi wa Andromeda, le ka katoloso melalatladi ya dinaledi ka moka, e rapaletše gabotse ka ntle ga Tsela ya Lefaufau.Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Footnotes/whitelist' not found.

Kgopolo ya sebjalebjale ya sebaka sa ka ntle e theilwe godimo ga "Big Bang" cosmology, yeo e šišintšwego la mathomo ka 1931 ke setsebi sa fisiks sa Belgium Georges Lemaître.[77] Teori ye e swere seo legohle le thomile go tšwa go sebopego se se kitimago kudu seo ga e sa le go tloga ka nako yeo se ilego sa feta ka mo go tšwelago pele katološo.

Tekanyetšo ya pele yeo e tsebjago ya themperetšha ya sebaka sa ka ntle e bile ya setsebi sa fisiks sa Switzerland Charles É. Guillaume ka 1896. A diriša mahlasedi ao a akantšwego a dinaledi tša ka morago, o ile a phetha ka gore sebaka se swanetše go ruthetša go fihla themperetšheng ya 5–6 K. Setsebi sa fisiks sa Brithania Arthur Eddington se dirile go bala mo go swanago go hwetša themperetšha ya 3.18 K ka 1926. Setsebi sa fisiks sa Mojeremane Erich Regener se ile sa diriša palomoka ya matla a lekantšwego a cosmic rays go akanyetša intergalactic themperetšha ya 2.8 K ka 1933.[78] Ditsebi tša fisiks tša Amerika Ralph Alpher le Robert Herman di boletše e sa le pele ka 5 K bakeng sa themperetšha ya sebaka ka 1948, go ya ka ganyenyane-ganyenyane go fokotšega ga maatla a morago go latela teori ye mpsha ya nako yeo Big Bang.[78] Tekanyo ya sebjalebjale ya cosmic microwave background e ka ba 2.7K.

Polelo ye sebaka sa ka ntle e šomišitšwe ka 1842 ke sereti sa Leisemane Mohumagadi Emmeline Stuart-Wortley seretong sa gagwe sa "Kgarebe ya Moscow".Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Footnotes/whitelist' not found. The polelo sebaka sa ka ntle e ile ya šomišwa bjalo ka lereo la thuto ya dinaledi ke Alexander von Humboldt ka 1845.Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Footnotes/whitelist' not found. Ka morago e ile ya tumišwa ka dingwalong tša H. G. Wells ka 1901.[79] Polelo ye kopana sebaka ke ya kgale, e šomišitšwe la mathomo go bolela selete seo se lego ka kua ga leratadima la Lefase ka go John Milton's Paradeise e Lahlegile ka 1667.[80][81] "Spaceborne" e laetša yeo e lego gona lefaufaung, kudu ge e rwalwa ke [[sefofane] ];[82][83] ka mo go swanago, "se se theilwego sebakeng" se ra gore se theilwe sebakeng sa ka ntle goba go diriša thekinolotši ya sebakabaka.

Go nyakišiša[lokiša | edit source]

Main articles: Go nyakišiša sebaka and Go ba gona ga motho sebakabakeng

Template:Bona gape

seswantšho sa mathomo seo se tšerwego ke motho wa Lefase ka moka, mohlomongwe se tšerwe seswantšho ke William Anders sa Apollo 8.[84] Borwa bo godimo; Amerika Borwa e bogareng.

Bontšing bja histori ya batho, sebaka se ile sa hlahlobja ka dilo tšeo di dirilwego go tšwa bokagodimo bja Lefase—mathomong ka leihlo leo le sa thušwego gomme ka morago ka thelesekoupu. Pele ga thekinolotši e ka botwago ya dirokete, selo seo batho ba bego ba se kgaufsi kudu le go fihla lefaufaung e be e le ka go fofa ga dipaluni. Ka 1935, sefofane sa balune sa sehlopha sa U.S. Explorer II se ile sa fihla bophagamong bja 22 km (14 mi).[85] Se se ile sa feta kudu ka 1942 ge sa boraro go thomišwa ga Jeremane A-4 rocket go ile gwa namela go fihla bophagamong bjo bo ka bago 80 km (50 mi). Ka 1957, sathalaete yeo e se nago bašomi Sputnik 1 e ile ya thuntšhwa ke rokete ya R-7 ya Russia, ya fihlelela go dikologa ga Lefase ka bophagamo bja 215–939 kilometres (134–583 mi).Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Footnotes/whitelist' not found. Se se ile sa latelwa ke go fofa ga mathomo ga motho sebakabakeng ka 1961, ge Yuri Gagarin a be a romelwa modikologong ka Vostok 1. . Batho ba mathomo ba go tšhaba modikologo wa tlase wa Lefase e be e le Frank Borman, Jim Lovell le William Anders ka 1968 ka sekepeng sa U.S. Apollo 8, seo se fihleletšego modikologo wa ngwediLua error in package.lua at line 80: module 'Module:Footnotes/whitelist' not found. gomme a fihlelela bokgole bjo bo phagamego bja 377,349 km (234,474 mi) go tloga Lefaseng.Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Footnotes/whitelist' not found.

Sefofane sa mathomo sa lefaufau seo se fihleletšego lebelo la go tšhaba e bile sa Soviet Luna 1, seo se dirilego go fofa ka Ngwedi ka 1959.Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Footnotes/whitelist' not found. Ka 1961, Venera 1 e bile nyakišišo ya mathomo ya dipolanete. E ile ya utolla go ba gona ga phefo ya letšatši gomme ya dira go fofa ga mathomo ga Venus, gaešita le ge kgokagano e ile ya lahlega pele e fihla Venus. Thomo ya mathomo ye e atlegilego ya dipolanete e bile go fofa ga Venus ka 1962 ke Mariner 2.Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Footnotes/whitelist' not found. Go fofa ga mathomo ga Mars e bile ka Mariner 4 ka 1964. Ga e sa le go tloga ka nako yeo, difofane tša lefaufaung tšeo di sa sepedišwego di ile tša hlahloba ka katlego e nngwe le e nngwe ya dipolanete tša Tshepedišo ya Letšatši, gotee le dikgwedi tša tšona le polanete e nyenyane tše dintši le dinaledi tša mosela. Di dula e le sedirišwa sa motheo sa go nyakišiša sebaka sa ka ntle, gammogo le go lebelela Lefase.Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Footnotes/whitelist' not found. Ka Phato 2012, Voyager 1 e bile selo sa mathomo seo se dirilwego ke motho seo se tlogilego Tshepedišong ya Letšatši gomme sa tsena sebaka sa magareng ga dinaledi.[86]

Kgopelo[lokiša | edit source]

Template:Bona gape

Sebaka sa ka ntle go tšwa go Seteišene sa Sebaka sa Boditšhabatšhaba ka 400 km (250 mi) bophagamo ka modikologo wa Lefase wa tlase . Ka morago Milky Way ya sebaka sa magareng ga dinaledi e a bonagala, gammogo le ka pele, ka godimo ga Lefase, airglow ya ionosphere ka fase ga so -hlalositsoeng bohale ba sebaka the Kármán mola ka thermosphere

.

Go se be gona ga moya go dira gore sebaka sa ka ntle e be lefelo le le swanetšego bakeng sa thuto ya dinaledi botelele ka moka bja maphoto a sepektheramo sa mohlagase-matlakala. Se se hlatselwa ke diswantšho tše di makatšago tšeo di rometšwego morago ke Hubble Space Telescope, tšeo di dumelelago seetša go tšwa mengwageng ya go feta 13 bilione ye e fetilego—mo e nyakilego go ba nakong ya Big Bang—go bonwa.[87] Ga se lefelo le lengwe le le lengwe lefaufaung leo le loketšego thelesekoupu. lerole la zodiacal la magareng ga dipolanete le ntšha mahlasedi a phatlaletšego a kgauswi le infrared ao a ka bipago go tšweletšwa ga methopo ye e fokolago go swana le dipolanete tša ka ntle ga letšatši. Go šuthiša thelesekoupu ya infrared ka ntle go feta lerole go oketša ef ya yona fectiveness.[88] Ka mo go swanago, lefelo la go swana le Daedalus crater ka lehlakoreng la kgole la Ngwedi le be le ka šireletša thelesekoupu ya radio go tšhitišo ya maqhubu a radio yeo e šitišago dipono tše di theilwego Lefaseng.[89]

Difofane tša lefaufau tšeo di sa sepedišwego modikologong wa Lefase ke thekinolotši e bohlokwa ya tlhabologo ya mehleng yeno. Di dumelela go hlokomela thwii ga maemo a boso, di fetišetša dikgokagano tša bokgole bjo botelele go swana le thelebišene, di fa mokgwa wa go sepela ka nepo, gomme di dumelela go lemoga kgole ya Lefase. Karolo ya morago e phetha merero ye e fapanego, go akaretšwa go latela monola wa mmu bakeng sa temo, go bolela e sa le pele ka go elela ga meetse go tšwa go diphuthelwana tša lehlwa tša sehla, go utolla malwetši ka dibjalong le mehlareng, le surveillance ya mediro ya sešole.Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Footnotes/whitelist' not found.

Lefeela le le tseneletšego la sebaka le ka e dira tikologo ye e kgahlišago bakeng sa ditshepedišo tše itšego tša intasteri, go swana le tšeo di nyakago bokagodimo bjo bo hlwekilego kudu.[90] Go swana le moepo wa di-asteroid, tlhagišo ya sebakabaka e be e tla nyaka peeletšo e kgolo ya tša ditšhelete ka tebelelo e nyenyane ya go boela morago ka pela.[91] Ntlha ya bohlokwa ka palomoka ya ditshenyagalelo ke ditshenyagalelo tše di phagamego tša go bea boima modikologong wa Lefase: $Error when using {{Inflation}}: |index=US (parameter 1) not a recognized index.–$Template:Infleišene ka kg, go ya ka tekanyetšo ya 2006 (yeo e dumelelago infleišene go tloga ka nako yeo).[92] Ditshenyagalelo tša phihlelelo ya sebaka di theogile go tloga ka 2013. Dirokete tšeo di šomišwago gape ka bontši tša go swana le Falcon 9 di theošitše phihlelelo ya sebaka ka fase ga diranta tše 3500 ka kilogram. Ka dirokete tše tše difsa ditshenyagalelo tša go romela didirišwa sebakabakeng di dula di le godimo ka mo go thibelago bakeng sa diintaseteri tše dintši. Dikgopolo tše di šišintšwego tša go rarolla taba ye di akaretša, ka botlalo tshepedišo ya go thomiša ye e šomišwago gapes, go thuntšhetša sebakabakeng yeo e sego ya rokete, momentum exchange tethers, le dilifti tša sebaka.Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Footnotes/whitelist' not found. .

Maeto a magareng ga dinaledi bakeng sa sehlopha sa basepediši sa batho mo nakong ye e sa dutše e le kgonagalo ya teori feela. Bokgole bja go ya dinaledi tša kgaufsi bo bolela gore e be e tla nyaka ditlhabollo tše difsa tša thekinolotši le bokgoni bja go tšwetša pele sehlopha sa basepediši ka polokego bakeng sa maeto ao a tšeago nywaga-some e mmalwa. Ka mohlala, nyakišišo ya Daedalus Project, yeo e šišinyago sefofane seo se šomišwago ke fusion ya deuterium le helium-3, e be e tla nyaka mengwaga ye 36 go fihla tshepedišo ya "kgauswi" Alpha Centauri. Ditshepedišo tše dingwe tše di šišintšwego tša go šuthiša magareng ga dinaledi di akaretša light sails, ramjets, le beam-powered propulsion. Ditshepedišo tša go šuthiša tše di tšwetšego pele kudu di be di ka šomiša antimatter bjalo ka makhura, tšeo di ka fihlelelago mabelo a go lekana.[93]

Go tlaleletša go thuto ya dinaledi le go sepela sebakabakeng, themperetšha ya go tonya kudu ya sebaka sa ka ntle e ka šomišwa bjalo ka theknolotši ya e mpshafatšwago go fodiša bakeng sa dikgopelo tše di fapafapanego Lefaseng ka go fodiša ga mahlasedi a mosegare mo go sa dirego selo,[94][95] yeo e godišago infrared ya maphoto a matelele (LWIR) mahlasedi a phišo phetišetšo ya phišo godimo ga [[Bokagodimo bja Lefase|Bokagodimo bja Lefase] ] ka lefasetere la infrared go ya sebakabakeng go theoša dithemperetšha tša tikologo.[96][97] Go ile gwa kgonega ka kutollo ya go gatelela go ruthetša ga letšatši ka metamaterial ya photonics.<leina la ref = ": 353"/>

Bona gape[lokiša | edit source]

Template:Div col qetellong

Ditšhupetšo[lokiša | edit source]

Ditsopolo[lokiša | edit source]

Template:Lenaneo la go hlahloba gape</ref>

[73]

[74]

[98] 2003RvMP...75..559P.................... 

 | s2cid = 118961123 }}</ref>

[78]

[6]

[21]

[99]

[64]

[26]

[92]

[63]

[15] rchive.org/web/20150402190754/http://www.cnn.com/2004/TECH/space/06/21/teko.ya subborbital/index.html?iref=nyakišišo ya ditaba | archive-date=La 2 Moranang 2015 }}</ref>

<leina la ref =hubblesite_cosmicdawn>Template:Tsopolo</ref>

[9]

<leina la ref = jpl_interstellarspace>Template:Tsopolo</ref>

Cite error: Invalid parameter in <ref> tag

.Cite error: Invalid parameter in <ref> tag

<leina la ref = sr2165>Template:Tsopolo</ref>

<leina la ref=Boulares1990>Template:Tsopolo</ref>

<leina la ref=WielebinskiBeck2010>Template:Tsopolo</ref>

<leina la ref = HonesJr1986>Template:Tsopolo</ref>

Cite error: Invalid parameter in <ref> tag

<leina la ref=Curtis1988>Template:Tsopolo</ref>

<leina la ref=Crawford1990>Template:Tsopolo .

Methopo[lokiša | edit source]

.

[100]

[86]

<leina la ref=planck_2013>Template:Tsopolo</ref>

<leina la refer = cnn_spaceshipone>{{tsopolo | url = http://www.cnn.com/2004/TECH/sebaka/06/21/teko.teko ya ka tlase/index.html?iref=nyakišišo ya ditaba | weposaete = CNN.com | title=Sefofane sa poraefete se fofela sebakabakeng, histori | mongwadi=Michaele Coren | letšatšikgwedi=Phupu 14, 2004 | mongwalo wa ka morago ga=. | url-maemo=phela | polokelo-url = https://web.a

[101]

[20]

[102]

[103]

[104]

<leina la ref = rvmphys_75_559>{{tsopolo 

 | last1=Di-Peebles | pele1=P. | ya mafelelo2=Ratra | pele2=B.
 | doi = 10.1103 / RevModPhys.75.559
 | title=Enetši ya go se fetoge le ya lefsifsi ya cosmological
 | journal=Ditshekatsheko tša Fisiki ya Sebjalebjale
 | bophahamo ba modumo=75 | taba=2 | matlakala=559–606 | ngwaga=2003
 | arxiv = dinaledi-ph / 0207347 | khoutu ya bib=

<leina la ref = apj325_442>Template:Tsopolo</ref>

<leina la ref=williams2010>Template:Tsopolo</ref>

Cite error: Invalid parameter in <ref> tag

[105]

[91]

[106]

[66]

[71]

Template:Go bušetša morago

Dikgokagano tša ka ntle[lokiša | edit source]

Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:If preview/configuration' not found.

Template:Ka sekgoba Template:Dimolekule tše di lemogilwego sebakeng sa ka ntle Lua error: bad argument #2 to 'title.new' (unrecognized namespace name 'Portal'). Template:Taolo ya taolo


  1. ↑ Cite error: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named Roth_2012
  2. ↑ 2.0 2.1 Cite error: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named baas41_908
  3. ↑ Cite error: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named nasa_lerkenergy
  4. ↑ 4.0 4.1 Cite error: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named space_begin
  5. ↑ Cite error: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named planck_2013
  6. ↑ 6.0 6.1 6.2 Template:Tsopolo
  7. ↑ Cite error: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named jmsj_85B_193
  8. ↑ Cite error: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named Spitzer_1948
  9. ↑ 9.0 9.1 Template:Tsopolo
  10. ↑ Cite error: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named apj707_2_916
  11. ↑ Cite error: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named ALMA2013
  12. ↑ Cite error: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named apj325_442
  13. ↑ Cite error: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named WielebinskiBeck2010
  14. ↑ Cite error: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named rmp83_3_907
  15. ↑ 15.0 15.1 space-smell.html Sebaka se nkga Eng?, archived from the original on La 28 Hlakola 2014. {{citation}}: Check |archive-url= value (help); Check date values in: |archive-date= (help); Unknown parameter |letšatšikgwedi= ignored (help); Unknown parameter |mogatiši= ignored (help); Unknown parameter |phihlelelo-letšatšikgwedi= ignored (help); Unknown parameter |url-maemo= ignored (help)
  16. ↑ Cite error: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named PopSicNkgo
  17. ↑ Cite error: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named Astrobiology_11_4_281
  18. ↑ Cite error: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named Astrobiology_12_5_517
  19. ↑ Cite error: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named Astrobiology_12_5_498
  20. ↑ 20.0 20.1 Template:Tsopolo
  21. ↑ 21.0 21.1 Template:Tsopolo
  22. ↑ Cite error: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named nasa_wmap
  23. ↑ Cite error: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named aj89_1461
  24. ↑ Cite error: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named rvmphys_75_559
  25. ↑ Cite error: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named pasj20_230
  26. ↑ 26.0 26.1 Tyson, Patrick, Lefaufau la Kinetic: Dinomoro tša Dimolekule (PDF). {{citation}}: Unknown parameter |archive -url= ignored (help); Unknown parameter |letšatšikgwedi la phihlelelo= ignored (help); Unknown parameter |letšatšikgwedi la polokelo= ignored (help); Unknown parameter |letšatšikgwedi= ignored (help); Unknown parameter |url-maemo= ignored (help)
  27. ↑ Cite error: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named fitzpatrick2004
  28. ↑ Cite error: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named squire2000
  29. ↑ Cite error: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named sas4_11_1013
  30. ↑ Cite error: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named cnn_spaceshipone
  31. ↑ Cite error: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named FAA_2021
  32. ↑ Cite error: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named Durrani
  33. ↑ Cite error: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named unosa2
  34. ↑ Cite error: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named unoosa
  35. ↑ Cite error: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named garros
  36. ↑ Cite error: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named Solanki2019
  37. ↑ Cite error: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named esf20071105
  38. ↑ Cite error: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named bogota1976
  39. ↑ Cite error: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named aasl31_2006
  40. ↑ Cite error: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named hill1999
  41. ↑ Cite error: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named dimotakis1999
  42. ↑ 42.0 42.1 Cite error: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named slsa
  43. ↑ Cite error: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named williams2010
  44. ↑ 44.0 44.1 Cite error: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named universetoday_interplanetaryspace
  45. ↑ Cite error: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named uscode.house.gov 2022
  46. ↑ Cite error: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named geospace
  47. ↑ Cite error: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named HonesJr1986
  48. ↑ Cite error: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named oecd
  49. ↑ Cite error: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named portree_loftus1999
  50. ↑ Cite error: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named NASA 2013
  51. ↑ Cite error: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named sr2165
  52. ↑ Cite error: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named sdc20150426
  53. ↑ Cite error: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named Hitchens 2022
  54. ↑ Cite error: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named yoder1995
  55. ↑ Cite error: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named USC_10101
  56. ↑ Cite error: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named Collins
  57. ↑ Cite error: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named ITU
  58. ↑ Cite error: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named phillips2009
  59. ↑ Cite error: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named EA-20190312
  60. ↑ Cite error: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named asp2003
  61. ↑ Cite error: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named ssr69_3_215
  62. ↑ Cite error: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named jpl_interstellarspace
  63. ↑ 63.0 63.1 Template:Tsopolo
  64. ↑ 64.0 64.1 Template:Tsopolo
  65. ↑ Cite error: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named Boulares1990
  66. ↑ 66.0 66.1 Template:Tsopolo
  67. ↑ Cite error: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named redfield2006
  68. ↑ Cite error: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named bow_science
  69. ↑ 69.0 69.1 Cite error: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named bow
  70. ↑ Cite error: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named jafelice_opher1992
  71. ↑ 71.0 71.1 71.2 Template:Tsopolo .
  72. ↑ Cite error: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named ssr134_1_141
  73. ↑ 73.0 73.1 Template:Tsopolo
  74. ↑ 74.0 74.1 Template:Tsopolo
  75. ↑ Cite error: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named Curtis1988
  76. ↑ Cite error: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named csiro_20041025
  77. ↑ Cite error: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named nature127_3210_706
  78. ↑ 78.0 78.1 78.2 Template:Tsopolo
  79. ↑ Cite error: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named entymonline
  80. ↑ Cite error: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named harper2001
  81. ↑ Cite error: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named Brady2007
  82. ↑ Cite error: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named Merriam-Webster 2022
  83. ↑ Cite error: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named Fall Cao Hong Eymard 2022
  84. ↑ Cite error: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named Apollo8Letšatši la Jenale ya Sefofane1
  85. ↑ Cite error: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named ssr13_2_199
  86. ↑ 86.0 86.1 Lebota (Lwetse 12, 2013), archive.org/web/20130914044506/http://m.space.com/22729-mosepedi-1-sefofane-sebaka-gare-sebaka-gare.html Moemedi wa 1 o Tlogile Tshepedišo ya Letšatši. {{citation}}: |archive-url= requires |archive-date= (help); Check |archive-url= value (help); Check date values in: |date= (help); Invalid |url-status=phela (help); Unknown parameter |letšatšikgwedi-a polokelo= ignored (help); Unknown parameter |mogatiši= ignored (help); Unknown parameter |mošomo= ignored (help); Unknown parameter |pele= ignored (help); Unknown parameter |phihlelelo-letšatšikgwedi= ignored (help)
  87. ↑ Cite error: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named hubblesite_cosmicdawn
  88. ↑ Cite error: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named esa105
  89. ↑ Cite error: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named maccone2001
  90. ↑ Cite error: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named chapman1991
  91. ↑ 91.0 91.1 Template:Tsopolo
  92. ↑ 92.0 92.1 Template:Tsopolo
  93. ↑ Cite error: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named Crawford1990
  94. ↑ Cite error: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named Yu_et_al_2022
  95. ↑ Cite error: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named Ma_2021
  96. ↑ Cite error: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named :44
  97. ↑ Cite error: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named :12222
  98. ↑ Template:Tsopolo
  99. ↑ Template:Tsopolo
  100. ↑ nkga eng Sebaka se nkga eng. {{citation}}: |archive-url= is malformed: path (help); Check |url= value (help); Invalid |url-status=phela (help); Unknown parameter |letšatši-kgwedi-phihlelelo= ignored (help); Unknown parameter |letšatšikgwedi la polokelo= ignored (help); Unknown parameter |letšatšikgwedi= ignored (help); Unknown parameter |mogatiši= ignored (help); Unknown parameter |mongwadi= ignored (help)
  101. ↑ Template:Tsopolo
  102. ↑ Template:Tsopolo
  103. ↑ Template:Tsopolo
  104. ↑ Template:Tsopolo
  105. ↑ Template:Tsopolo
  106. ↑ Template:Tsopolo
Le tšwa go "https://nso.wikipedia.org/w/index.php?title=Mošomi:Ptpare/Lešabašaba/Sekgoba_Kgole&oldid=50520"